Als het thuis niet veilig is…

Als het thuis niet veilig is…
A: Was er bij jullie thuis ook sprake van geweld?
B: Nee.
A: Hoe zagen jullie ruzies er dan uit?
B: Nou gewoon…
-Stilte… aanmoedigende blik…-
B: Het ging meestal nergens over, kleine dingen, of soms wist ik niet eens waar het over ging maar dan was het al voelbaar als hij of ik thuiskwam.
A: Hoe ging dat dan?
B: Nou gewoon, schreeuwen en schelden en soms dreigen of met de deur slaan.
A: Is dat dan gericht op elkaar of ook op de kinderen of…?
B: Meestal naar elkaar, heel soms naar de kinderen… Maar die hebben er nooit veel van meegekregen hoor…
A: Ik denk dat je je daarin vergist, maar daar kunnen we het straks wel even over hebben. Eerst terug naar die ruzies, was er ook wel eens sprake van slaan, schoppen of iets anders?
B: Soms…
A: Soms… Ben je of heb je thuis wel eens geslagen bijvoorbeeld?
B: Ja, dat wel… (Pakt haar telefoon en laat foto’s zien, fors letsel zichtbaar)

Bovenstaande is een fragment uit een gesprek met een ouder, in dit geval een moeder, over ruzies in de thuissituatie.

Huiselijk Geweld. In omvang en impact een van de grootste geweldsvraagstukken van onze samenleving. Ondanks dat er politiek gelukkig steeds meer aandacht naar uitgaat, merk ik in de praktijk dat het ‘taboe’ nog lang niet doorbroken is. Dat heeft, denk ik, verschillende redenen.  

Het vergt vaak ontzettend veel moed van betrokkenen om er open over te praten. Gevoelens van angst, schuld, schaamte en machteloosheid moeten overwonnen worden. Angst voor het oordeel van de ander speelt eveneens een grote rol. Zonder garanties op verbetering en met veel gevoelsmatige risico’s wanneer je besluit er wel over te vertellen, kiezen velen er dan ook lange tijd voor om te zwijgen.

Kinderen kampen daarnaast vaak o.a. met de angst dat ze thuis gestraft zullen worden als ze erover praten. Ook weten ze soms niet dat niet alle kinderen opgroeien in dezelfde omstandigheden als zij. Loyaliteit en het hebben van een schuldgevoel spelen eveneens een rol. Het is vast mijn schuld dat mijn ouders zoveel ruzie maken’”, is de denkwijze van talloze kinderen. Ook vertellen kinderen vaak dat er door professionals niet (eerder) naar gevraagd is. Soms ondanks lange en intensieve zorgtrajecten…

Vragen stellen

Het vraagt durf en invoelend vermogen van professionals om in een voor de ander zo veilig mogelijke setting de juiste vragen te stellen. Geen genoegen te nemen met een ‘nee’ of een ‘ja’ wanneer er twijfels zijn, en altijd onbevangen en nieuwsgierig door te vragen. Eigenlijk alsof het de normaalste zaak van de wereld is om die vraag te stellen, want dat zou het, mijns inziens, in hulpverleningsland moeten zijn. Zonder vooroordelen of verwachtingen, zonder te beschuldigen. Maar gewoon, omdat je benieuwd bent naar de wereld die schuilgaat achter de problemen waar de mensen en kinderen die je ziet, mee kampen. Ook juist ter uitsluiting van bijvoorbeeld huiselijk geweld.

Overlevingsmechanismen

Veel kinderen die opgroeien in situaties van huiselijk geweld, raken vroegkinderlijk (chronisch) getraumatiseerd. Zij doen hun best zich staande te houden in een onveilig aanvoelende situatie, en ontwikkelen daartoe overlevingsmechanismen die tegelijkertijd zowel helpend als destructief zijn. Het opgroeien in een omgeving die veelvuldig als niet-veilig en voorspelbaar aanvoelt, zorgt voor een hyperalert stressrespons systeem. Dat wil zeggen dat de amygdala in de hersenen veelvuldig het signaal ‘onveilig’ afgeeft, waardoor het actiesysteem verdediging (vechten, vluchten of bevriezen) in gang wordt gezet. Ook als een situatie niet daadwerkelijk gevaarlijk is, maar herinnert aan gevaarlijke eerdere situaties (triggers), kan de amygdala dat als ernstig gevaar signaleren en dus aanslaan. Het deel van je brein waarmee je denkt, kunt redeneren en bewust handelen (mensenbrein), wordt op zo’n moment uitgezet. Dit is een slim biologisch mechanisme dat onze kans op overleving in gevaarlijke situaties vergroot. Maar een hyperalert stressrespons systeem maakt het ‘normale’ leven met veel triggers juist ontzettend moeilijk en vermoeiend.  

Opgroeien met geweld

Wanneer je opgroeit in een situatie waar huiselijk geweld aan de orde van de dag is (met veel spanning, schreeuwen en slaan bijvoorbeeld), kunnen veelvoorkomende ‘normale’ situaties, al als bedreigend geïnterpreteerd worden. Harde stemmen, applaus (het geluid van klappende handen), ruzietjes tussen andere kinderen etc., kunnen triggers worden en het actiesysteem verdediging in gang zetten. Kinderen ervaren hier geen controle over, het overkomt ze, dat maakt de angst voor triggers des te groter. Concentratieproblemen, hyperalertheid, woede-aanvallen, teruggetrokkenheid en onbereikbaarheid kunnen dan bijvoorbeeld het gevolg zijn.

Kinderen die huiselijk geweld hebben meegemaakt en uitleg krijgen over bovenstaand mechanisme (methode o.a. bijvoorbeeld: ‘Slapende honden? Wakker maken!’, Arianne Struik), herkennen deze mechanismen  vaak meteen. Ze voelen zich opgelucht, en begrijpen het eigen gedrag ineens beter. Ook ontschuldigt het hen, ze leren dat het logisch is dat ze reageren zoals ze reageren, en ook dat verandering mogelijk is.  

Triggers

Uitzoeken wat voor hen triggers zijn en waar die triggers vandaan komen, is van belang om kinderen een gevoel van controle terug te geven. Behandeling is nodig om de traumatische gebeurtenissen te verwerken en de wereld weer een beetje te leren vertrouwen. Een veilige en stabiele situatie als basis is van belang om tot traumaverwerking te komen én nieuwe traumavorming te voorkomen. Passende hulp en verandering is alleen mogelijk wanneer we het onderliggende probleem, huiselijk geweld in dit geval, bij de kern aanpakken en in beeld hebben. Op die manier voorkomen we dat we aan symptoombestrijding gaan doen (bijvoorbeeld alleen gericht op de woede-aanvallen van een kind), terwijl onderliggend het schadelijke patroon in stand blijft.

Spiraal van geweld doorbreken

In openheid praten met ouders én kinderen over de thuissituatie is daarvoor noodzakelijk. Uitleg geven aan ouders over de gevolgen van het als kind opgroeien in een situatie van huiselijk geweld, opent vaak de ogen en de weg naar verandering. Niet zelden bestaat een patroon van huiselijk geweld al meerdere generaties waardoor ouders de gevolgen zelf als geen ander kennen (vaak diep weggestopt vanuit eigen overlevingsmechanismen). Juist de eigen vroegkinderlijke onverwerkte ervaringen van ouders kunnen dan in de weg staan om tot verandering te komen. Bij die ervaringen aansluiten, en tegelijkertijd de veiligheid van het kind samen met ouders voorop stellen, kan de spiraal van geweld in een gezin doorbreken.

Geschreven door Nanda de Bruin – Behind Behaviour

Op onze themapagina over Trauma vind je meer informatie over de verschillende trainingen. Ook vind je er podcasts, gratis e-books en nog meer artikelen. Klik hier voor de themapagina over Trauma