Hoe herken je intieme terreur? Tips, rode vlaggen en praktische handvatten  

Intieme terreur en dwingende controle – ook wel coercive control genoemd – zijn vormen van geweld die vaak verborgen blijven, maar diep ingrijpen in het leven van slachtoffers. Als jeugdprofessional is het nodig om deze patronen te leren herkennen, want vroeg signaleren kan veel leed voorkomen. 

In deze blog lees je hoe je intieme terreur herkent, welke signalen en rode vlaggen je kunt opmerken bij zowel slachtoffers als plegers, en wat je kunt doen als professional of betrokkene. Je vindt daarnaast praktische tips, boekentitels, podcastaanbevelingen en handvatten voor het maken van een veiligheidsplan of het bieden van passende hulp.

Hoe herken je intieme terreur?

Intieme terreur herkennen begint bij het doorzien van een patroon van controle, intimidatie en het beperken van de vrijheid van de ander. Het geweld is niet alleen fysiek, maar uit zich in psychisch geweld, manipulatie, vernedering, financiële afhankelijkheid, seksueel misbruik of sociale isolatie. De pleger creëert een situatie waarin het slachtoffer steeds minder eigen keuzes kan maken en afhankelijk wordt.

Kern dwingende controle 

• Destructief en framend relatiepatroon 

• Ontkent vrijheid en gelijkheid ander 

• Dominerend en zonder of met gespeelde empathie 

• Onvoorspelbaar, grillig, subtiel en verborgen 

• Kan schuilgaan achter perfecte buitenkant 

• Betrekt via beïnvloeding derden (en groeit daardoor) 

Signalen van intieme terreur herkennen:

• Het slachtoffer lijkt steeds meer op eieren te lopen of zichzelf te censureren. 

• Er is sprake van angst, schaamte of schuldgevoelens. 

• De persoon trekt zich terug uit sociale contacten of verbreekt plots relaties met vrienden/familie. 

• Onverklaarbare stress, slaapproblemen of lichamelijke klachten. 

• Het slachtoffer bagatelliseert of rechtvaardigt het gedrag van de ander. 

Rode vlaggen bij het slachtoffer van coercive control

• Zichtbare angst of spanning in aanwezigheid van de (ex-)partner. 

• Moeite met het nemen van beslissingen zonder toestemming van de ander. 

• Financiële afhankelijkheid of geen toegang tot eigen geld. 

• Verlies van zelfvertrouwen en eigenwaarde, timide, op de achtergrond: onzichtbaar, weinig oogcontact, schichtig. 

• Verhalen die niet kloppen of steeds veranderen. 

• Regelmatig contact met hulpverlening zonder duidelijke vooruitgang. 

• In de war en/of in paniek: labiel. 

• Dwingend en emotioneel en/of snel boos en geprikkeld. 

• Wekt wrevel op (tegenoverdrachtsreacties). 

Rode vlaggen bij de pleger van intieme terreur (coercive control)

• Controle over financiën, communicatie of mobiliteit van het slachtoffer. 

• Minimaliseren, ontkennen of omdraaien van het probleem (“het ligt aan haar/hem”). 

• Jaloezie, dominantie of het isoleren van het slachtoffer. Iemand op afstand besturen (remote control). 

• Dreigen met geweld, contactverlies met kinderen, of andere vormen van chantage. 

• Hulpvaardig of charmant naar buiten toe, maar controlerend en dwingend achter gesloten deuren. 

• Hulpeloos, bespelend, je vleien, druk toepassen bij weerwoord, omslaan in stemming. 

Wat kun je doen als professional?

• Blijf alert op signalen – Neem je onderbuikgevoel serieus en kijk verder dan de buitenkant.

• Stel verdiepende, open vragen – Geef ruimte voor het verhaal zonder te oordelen.

• Wees betrouwbaar en consistent – Slachtoffers hebben vaak negatieve ervaringen met hulpverlening.

• Werk samen met collega’s – Bespreek signalen in het team en schakel waar nodig specialistische hulp in.

• Ken je handelingskader – Weet welke stappen je kunt zetten bij vermoedens van dwingende controle of intieme terreur.

• Blijf reflecteren – Bespreek je eigen gevoelens van ongemak en onmacht, bijvoorbeeld in intervisie.

Wat kun je doen als slachtoffer, of als je iemand kent die slachtoffer is?

• Praat erover – Zoek iemand die je vertrouwt en deel je zorgen.

• Zoek informatie en hulp – Neem contact op met een hulpverlener, huisarts of Veilig Thuis.

• Blijf niet alleen – Isolatie maakt je kwetsbaarder; blijf in contact met mensen buiten de relatie.

• Maak een veiligheidsplan – Samen met een professional kun je nadenken over praktische stappen.

• Weet dat het niet jouw schuld is – Schuld en schaamte zijn normale gevoelens, maar de oorzaak van het geweld ligt altijd bij de pleger.

Waardevolle training voor jeugdprofessionals

De training “Geweldspatroon Dwingende Controle” van TIMM Consultancy & Het LOCK is speciaal ontwikkeld voor jeugdprofessionals die willen leren hoe ze intieme terreur en dwingende controle eerder kunnen herkennen en bespreekbaar maken. Je leert signalen en rode vlaggen herkennen, oefent met praktijkvoorbeelden en ontwikkelt een handelingskader op maat.  

Podcasttips

• Intieme Terreur – Kirsten Regtop TIMM Consultancy 
• Podcast met Esther Wijnen TIMM 1
• Podcast met Esther Wijnen TIMM 2
• Arno van Dam en Sietske Dijkstra, Geweldspatroon dwingende controle

Andere waardevolle tips voor jeugdprofessionals

• 8 tips om intieme terreur te herkennen – ‘Weggaan is de meest gevaarlijke periode’ 8 tips om intieme terreur te herkennen 

• Patroon van dwang en controle is genderspecifiek – Verdiepende analyses derde cohortstudie wat betreft patroon van controle en dwang onder cliënten Veilig Thuis Patroon van dwang en controle is genderspecifiek – Verwey-Jonker Instituut 

• Dijkstra, S. (2019) Hoe herken en doorzie je een instrumenteel geweldspatroon? De noodzaak om coercive control (dwingende controle) te erkennen, Sozio 19, 30-34.  

• Dijkstra, S. (2023) Als het misgaat krijg ik altijd de schuld en de hulp maakt het erger. Leren het geweldspatroon van dwingende controle te begrenzen, Sozio, pag. 40-46 

• Koops, I. (2021) Kan dit waar zijn? Dwingende controle in de praktijk, GGZ Totaal, https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3904829/nieuws/kan_dit_waar_zijn_dwingende_controle_in_de_praktijk.html  

• Zij lijkt het probleem te zijn, December 2020, https://professionals.verdwenenzelf.org/documentaire/  

• Dijkstra, S. (2016) Actieagenda hoofdstuk 13 voor complexe scheiding: betere analyses, normstelling bij beschadigend gedrag en passende hulp. E-bundel Sociale Innovatie in beeld: kansen en uitdagingen, Kenniscentrum Sociale Innovatie, Hogeschool Utrecht, 138-149.