Ontwikkelingstrauma; samenwerken aan herstel

Ontwikkelingstrauma; samenwerken aan herstel

Een kind dat op jonge leeftijd trauma’s heeft meegemaakt, zal hier ook later nog last van hebben. We spreken van een ontwikkelingstrauma als er bij een kind, op meerdere gebieden van de ontwikkeling, een reeks ernstige klachten of problemen zijn die het gevolg zijn van een traumatische of onveilige jeugd. 

Wanneer is een kind kwetsbaar?

Elk kind dat in een omgeving leefde waar hij volwassenen niet kon vertrouwen, is kwetsbaar voor een ontwikkelingstrauma. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer zij niet consequent in hun emotionele fysieke behoeften werden voorzien of wanneer een kind gescheiden werd van zijn familie.

Psychiater Bessel van der Kolk noemt in dit verband de zeven puzzelstukjes van een ontwikkelingstrauma. De zeven stukjes kunnen worden geplaatst in de volgorde waarin het brein zich ontwikkelt. De zeven stukjes van de ontwikkelingstrauma-puzzel zijn:

1. Zintuiglijke ontwikkeling; ontdekken van de wereld door te proeven, kijken, luisteren, ruiken en te voelen.
2. Dissociëren; dit is een overlevingsmechanisme dat in werking treedt wanneer een gebeurtenis volkomen ondraaglijk is.
3. Ontwikkeling van hechting; een veilige hechting prikkelt de nieuwsgierigheid, leergierigheid en het toegeven aan de drang tot exploratie.
4. Emotieregulatie; een kind leert zijn eigen emoties te reguleren doordat hun ouder/verzorger eerst ‘co-reguleren’.
5. Gedragsregulatie; een kind leert om te gaan met spanning en ontspanning
6. Cognitie; een kind leert hoe hij kennis op kan doen en deze kan verwerken en toepassen
7. Zelfbeeld & identiteitsontwikkeling; door de interactie met de omgeving zal dit zich gaan vormen.

Als de puzzel niet meer past

Wanneer er sprake is van verwaarlozing of mishandeling van een kind en er geen aandacht is voor deze puzzelstukjes ontstaan hier problemen. Dan past de puzzel niet meer. Voor herstel van kinderen is het van belang om te onderzoeken bij welk puzzelstukje het niet goed gegaan is en daar te starten met de behandeling.

De psychiater Bruce Perry heeft talloze opeenvolgende therapeutische modellen ontwikkeld die ons helpen de hersenen van kinderen in de juiste volgorde te behandelen. De hersenen ontwikkelen zich van onderaf.

• De hersenstam of het reptielenbrein, is het primitieve deel van het brein. Dit is gericht op veiligheid en overleven. Het reptielenbrein werkt automatisch, het kan niet nadenken of iets onthouden. Het zorgt ervoor dat we veilig zijn en blijven. Dit deel van het brein laat ons bij gevaar, vluchten, vechten voor ons leven of bevriezen. Het reptielenbrein regelt ook belangrijke functies in het lichaam zoals hartslag, lichaamstemperatuur en ademhaling. En het geeft een seintje als je moet eten, drinken of slapen. Zo blijf je in leven!
• De limbische hersenen. De structuren in het limbisch systeem zijn betrokken bij emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Emotie komt vooral voort uit het limbisch systeem en daarbij heeft het limbisch systeem erg veel te doen met het formeren van herinneringen. Hier ontstaan de gehechtheidsemoties en -gedrag.
• De corticale hersenen waar informatie uit de rest van het lichaam ontvangen, geanalyseerd en geïnterpreteerd wordt. Vervolgens wordt deze geïnterpreteerde informatie in de hersenschors weer omgezet in gedachten (innerlijke spraak en mentale beelden) en concrete aansturingen van het lichaam (spreken en handelen).

Wanneer een kind vastzit in het reptielenbrein blijven ze in de overlevingsmodus staan. Het leven van alledag voelt nog steeds gevaarlijk. Daardoor vinden ze het heel erg moeilijk om diepe relaties aan te gaan. Ze zitten vast in een overlevingsloop, en zijn hyper alert voor gevaar. De hogere delen van het brein krijgen niet de juiste berichten, doordat het kind vastzit in het primitieve brein.

Hoe kunnen de verschillende volwassenen samenwerken om een kind te helpen herstellen?

1. Iedereen moet weten wat ontwikkelingstrauma’s zijn, hoe het tot stand komt en wat er nodig is om te herstellen.
2. Zorg er met elkaar voor dat de omgeving stabiel is.
3. Zorg ervoor dat de meest vertrouwde volwassene wordt ondersteund en gekoesterd.
4. De kalmte van de vertrouwde volwassenen is belangrijk omdat zij de veilige plek vormen en het kind kunnen kalmeren als het angstig is.
5. Begin bij het herstel van de hersenstam. Een kind kan geen gesprekken verwerken totdat zijn primitieve brein is gerepareerd. Als je dat overslaat kun je het erger maken omdat het brein dan iets probeert te doen waar het op dat moment niet toe in staat is.
6. De ouder/verzorger zal therapeutisch met het kind moeten samenwerken. Zo kunnen zij het kind hoe het kan resoneren met de wereld en leren zich veilig te voelen in die relatie.
7. De behandeling moet een vast, repetitief patroon hebben. Het zintuiglijke werk moet eerst worden gedaan voordat een ander type therapie kan starten.
8. Een consistent en voorspelbaar patroon is nodig met zeer frequente hersenstam activiteiten. Voordat je van het kind kunt verwachten dat ze kunnen nadenken, leren en reflecteren.
9. Elk deel van de leefwereld van het kind moet op hetzelfde vlak werken.
10. De wereld ordenen op basis van de hersenleeftijd van het kind en niet de kalenderleeftijd.
11. Een goed op trauma gebaseerd psychologisch onderzoek zal duidelijk maken waar het kind vastzit en waar de behandeling mee zal moeten beginnen.
12. Start zodra het kind veilig is.
13. Wees een veilige, gezonde zorgzame en consistente volwassene.

Artikel is gebaseerd op; The Repair of Early Trauma: A Bottom Up Approach