Veiligheidsplannen in de jeugdzorg: meer dan een document

Veiligheidsplannen zijn niet meer weg te denken uit de jeugdzorg. Toch bestaan er veel misverstanden over wat een veiligheidsplan nu precies is, wie het maakt en wat het onderscheidt van een signaleringsplan. In deze blog lees je wat nodig is om te komen tot een goed plan en geef ik concrete tips waar je direct mee aan de slag kunt. Meer praktische voorbeelden vind je in onze blog met 11 tips voor een goed veiligheidsplan.

Wat is een veiligheidsplan?

Een veiligheidsplan in de jeugdzorg is een praktisch plan dat je samen maakt met het gezin, hun netwerk én de betrokken professionals. Het beschrijft feitelijke situaties waarin het eerder misging: de momenten waarop het uit de hand liep, wat er precies gebeurde en wie erbij betrokken waren. Je maakt concrete afspraken over wat iedereen doet als het opnieuw spannend dreigt te worden. Dat doe je op basis van de uitzonderingen die je ook uitvraagt. Het doel is helder: geen nieuwe incidenten.

Waarom is een veiligheidsplan geen signaleringsplan?

Een signaleringsplan is bedoeld om een ernstige psychische crisis te voorkomen door op tijd de juiste hulp te vragen of aan te bieden. In een signaleringsplan staan onder meer de vroege voortekenen van een crisis, de situaties die extra spanning oproepen, maatregelen die jezelf of mensen in je omgeving kunnen nemen om een ernstige crisis te voorkomen. Het gaat om acties die helpen om het evenwicht te herstellen voordat een ernstige crisis optreedt.

Een veiligheidsplan is echt iets anders. De focus ligt op het in kaart brengen van de onveilige gebeurtenissen tot nu toe en het voorkomen van nieuwe onveilige situaties. Je legt vast wie wat doet als het dreigt mis te gaan. Hele concrete afspraken over wie wat doet op het moment dat het nodig is. De afspraken baseer je op wie of wat er in het verleden geholpen heeft. Bekijk ook: In 7 stappen een goed veiligheidsplan maken.

Wie maakt het veiligheidsplan jeugdzorg?

Het plan wordt gemaakt tijdens een (familie)netwerkberaad. Het gezin, hun netwerk (denk aan familie, buren, vrienden) én de betrokken professionals – Veilig Thuis, gemeente en jeugdhulp – zitten samen aan tafel. In het plan staat precies wie waarvoor verantwoordelijk is:

Veilig Thuis is betrokken nadat een professional of een naaste een melding van huiselijk geweld of kindermishandeling heeft gedaan. Zij kunnen de informatie aanvullen vanuit hun eigen onderzoek of op basis van de melding besluiten de regie over te dragen aan het gemeentelijke wijkteam.

De gemeente neemt het proces dan over en zorgt dat alle betrokkenen met elkaar aan het werk gaan om een veiligheidsplan te maken. Het verschilt per gemeente wat zij hierin zelf doen en wat zij van de andere betrokken organisaties vragen om hierin zelf te doen.

Jeugdhulp ondersteunt het gezin en het netwerk bij het concretiseren en uitvoeren van de afspraken. Het gezin en hun netwerk zijn onmisbaar; zonder hun betrokkenheid heeft het plan geen waarde.

Veiligheidsplan in de jeugdzorg

Een veiligheidsplan in de jeugdzorg is bedoeld voor situaties van huiselijk geweld en kindermishandeling. In andere situaties zijn er andere, minder intensieve manieren om afspraken te maken. Alleen als er sprake is van (dreigend) geweld of mishandeling, is een veiligheidsplan nodig en passend.

Voorbeeld uit de praktijk

In een gezin lopen de spanningen al langere tijd op. Onlangs escaleerde het verder en is moeder mishandeld door vader. In het netwerkberaad bespreken ze samen met de kinderen, oma, een buurvrouw, een vriend en collega van vader, Veilig Thuis, de gemeente en jeugdhulp de situaties waarin het eerder misging. Ze maken afspraken: als moeder merkt dat de spanning oploopt, belt ze direct haar zus.

Een vriend van vader komt op de tijden dat het eerder stressvol was, langs om te polsen hoe het gaat. De kinderen weten dat ze bij oma mogen slapen als het thuis niet veilig voelt. Iedereen weet wat te doen en wie te bellen. Precies zoals een veiligheidsplan in de jeugdzorg hoort te werken.

Wat moet er in een veiligheidsplan?

Concrete voorbeelden van gebeurtenissen tot nu toe in woorden van cliënt. Welke momenten zijn eerder misgegaan? Wat gebeurde er toen?
Concrete afspraken: wie doet wat als het spannend wordt?
Feitelijke situaties: beschrijf wat er concreet gebeurde in het verleden, wie erbij betrokken waren en wat de context was.
Heldere verantwoordelijkheden: wie onderneemt welke actie, wie is bereikbaar?
Wat als het niet werkt: wat is de volgende stap, wie schakelen we dan in?
Wat als het wél werkt: hoe vieren we samen de successen en houden we vol?

Wat staat er in een veiligheidsplan?

In het plan staan de afspraken, de betrokkenen, de feitelijke situaties uit het verleden, de zorgen voor de toekomst, de gewenste situatie, de contactgegevens van het netwerk, en de stappen die iedereen neemt als het nodig is. Alles is concreet en direct toepasbaar in de praktijk.

Waar moet een veiligheidsplan aan voldoen?

Een effectief veiligheidsplan opstellen doe je altijd samen met het gezin en hun netwerk. Nooit alleen door professionals. Het plan: wordt in de loop van de tijd ontwikkeld, verfijnd en geïmplementeerd “it’s a journey”.
Iedereen begrijpt wat er in het plan staat, ook de kinderen, en weet wat er van hem of haar wordt verwacht.
Het plan is direct uitvoerbaar en sluit aan bij de praktijk van het gezin.
Successen worden samen benoemd en gevierd.
Het plan wordt regelmatig besproken en aangepast als dat nodig is.

Tot slot

Het plan is geen dossierstuk. Het werkt alleen als je het samen met het gezin en netwerk maakt, uitvoert en blijft bespreken. Het draait om concrete, haalbare afspraken en om het vieren van elke stap vooruit. Zo maak je samen het verschil voor kinderen en gezinnen die te maken hebben met huiselijk geweld of kindermishandeling.

Wil je meer weten, oefenen of samen met je team aan de slag. Neem contact op voor een training Samenwerken aan Veiligheid.